Adat istiadat suku kaum tatana daerah Kuala Penyu

Adat istiadat suku kaum kadazan tatana daerah Kuala Penyu

Adat adalah satu adat turun temurun tidak boleh direka-reka oleh masyarakat adat mestilah berterusab tidak putus-putus dari satu keturunan hingga kepada keturunan yang lain adat dihormati dan diamalkan oleh suku kaum empunya adat. Ketua adat mempunyai kuasa mengenakan hukuman keatas sesiapa yang melanggar adat. Disini dipaparkan sebahagian daripada adat istiadat suku kaum Tatana Daerah Kuala Penyu yang mana dipetik dari Titian Adat Istiadat Suku Kaum Kadazan Tatana Kuala Penyu.

Adat istiadat perkahwinan

Adat perkahwinan adalah mengikut tradisi dengan syarat-syarat seperti berikut:

Apabila seorang teruna ingin berkahwin maka dari pilihan itu adalah juga perlu dipersetujui oleh kedua-kedua ibubapa lelaki sebab merekalah yang akan mengatur segala persediaan perkahwinan anak mereka.

Pertunangan

dalam pertunangan biasanya seorang tua digunakan sebagai orang tengah dinamakan "SUSURUAN" bagi pihak lelaki datang kerumah perempuan biasanya dalam hari yang baik pada hari Selasa, Khamis atau Sabtu. Pihak perempuan diberi masa untuk berunding dan masa bila "SUSURUAN" kembali ditentukan samaada penangan pihak lelaki diterima atau tidak. Jika penangan diterima maka "SUSURUAN" dijemput minum dan makan oleh keluarga pihak perempuan. Jika pinangan ditolak maka makan dan minum tidak dilayankan.

Tarikh pertunangan

Tarikh pertunangan ditetapkan mengikut persetujuan kedua-dua pihak. mereka memilih hari yang baik untuk bertunang, seperti hari-hari yang bukan bilangan ganjil dan juga dalam bulan yang baik.

Perbelanjaan bertunang adalah memandangkan kedudukan keturunan siperempuan jika dia anak perempuan tua (sulung) dari orang yang berkemampuan maka pertunangan dilangsungkan dengan upacara penuh isitiadat.

Jika keturunan ibu perempuan ada permintaan kerbau waktu bertunang maka anaknya mesti menuntut sama.

Permintaan pertunangan adalah seperti:

Seekor kerbau atau babi
Kain sepasang
Sebentuk cincin emas
Gelang emas
Wang belanja dapur (kadar mengikut berapa yang patut)
Wang talak sebanyak RM500.00 (lima ratus ringgit) dibayar
Perbelanjaan pertunangan ditanggung oleh lelaki, setelah pasangan bertunang mereka tidak boleh membuat hubungan sebelum berkahwin. Siperempuan tidak boleh sesuka hati pergi kemana-mana kecuali diizinkan oleh tunangnya sekiranya perempuan ingkar dari pertunangan mereka, maka dia didenda mengembalikan semua perbelanjaan waktu bertunang, jika lelaki ingkar maka belanja pertunangan dikira hangus.

Kotoliban/Sepangadak

Sekiranya satu keluarga mempunyai ramai anak perempuan dan yang muda berkahwin dahulu dari kakaknya maka kakak itu diberi "KOTOLIBAN" seperti berikut:

Dundung/sigar
Sira/baju
Gonob/sarung
Cincin emas sebentuk
Perbelanjaan Kahwin

Perbelanjaan perkahwinan diputuskan dalam perundingan permintaan waktu bertunang segala perbelanjaan mengikut persetujuan samaada perkahwinan dilangsung secara penuh istiadat ataupun secara sederhana, jika pihak perempuan dari golongan orang berkemampuan maka keluarganya memotong seekor kerbau sebagai menambah kerbau pemberian, keluarganya memotong seekor kerbau sebagai menambah kerbau pemberian ini dipanggil "BALUN" perbelanjaan perkahwinan tersebut ialah:

Seekor kerbau besar "RINAMPUNG"
Satu pikul babi
Gelang emas atau rantai emas
Inapung RM500.00 (lima ratus ringgit)
Wang Belanja dapur wang hangus mengikut keadaan upacara perkahwinan
Perkahwinan

Perkahwinan dengan penuh istiadat bagi orang Kadazan Tatana yang beragama Katholic dan pagan adalah berbeza daripada adat "MOGINUM KAHWIN".

"MOGINUM KAHWIN" dinamakan "BEMASAK" mereka menyediakan
KOLUPIS" dan berbagai macam jenis makanan termasuk memotong kerbau "RINAMPUNG" serta memasak sebagaian dari daging kerbau untuk dihidang pada malam moginum.

Surat Kahwin

Oleh kerana berbagai kemanuan yang ada sekarang maka dalam hal surat kahwin adalah dibuat dihadapan pendaftaran perkahwinan. Selain dari itu surat kahwin boleh diatur dan dibuat dalam perkahwinan dikampong, asalkan ketua kampong dan pihak berkenaan ada hadir menyaksikan upacara perkahwinan itu. Mereka boleh menjadi saksi apabila mendaftar perkahwinan tersebut di pendaftar perkahwinan.

Suami Meninggal

Sekiranya suami meninggal dunia dan berian habis dijelaskan, pihak waris perempuan tidak boleh menuntut balik apapun waris kerana belum ada pencarian mereka berdua.

Jika berian belum habis dijelaskan maka bakinya tidak boleh dituntut oleh pihak waris perempuan.

Isteri Meninggal

Sekiranya isteri meninggal swebarang berian tidak boleh dituntut balik oleh pihak lelaki walaupun belum mempunyai anak.

Kalau mereka mempunyai anak, maka pencarian mereka berdua adalah hak dan dituntut oleh anak mereka. jika anak mereka masih kecil maka si isteri yang menuntut bagi pihak anak mereka.

Kahwin Nialap

"NIALAP" adalah bererti seorang lelaki dan perempuan, atas suka sama suka berikutan pulang untuk tujuan berkumpul sebagai suami isteri tanpa bertunang. Mereka dikahwinkan dengan cepat dan ringkas. perbelanjaan seperti berikut:

Seekor kerbau
Seekor babi
Perbelanjaan untuk dapur yang sederhana.
Kahwin Inuli
Kahwin "INULI" adalah silelaki pulang ke rumah siperempuan samada dia diterima atau tidak terpulang kepada siperempuan untuk mengambil keputusan.

Adat Basal

Adat "BASAL" adalah satu adat yang mempunyai tujuan untuk kebaikan dan kebersihan daerah/negeri. Perkara ini dilangsungkan secara besar-besaran. Ini memakan masa seminggu dan menggunakan sangat besar belanja. Apabila ada perkara ganjil berlaku di daerah/negeri, hujan pun tidak tentu serta buah-buahan dan tanaman tidak sempurna maka daerah/negeri itu perlu dibersihkan, supaya hidup manusia bersih dan sekeliling alam pun bersih. Keadaan kampung dalam negeri/daerah itupun aman dan damai. Tujuan adat basal adalah untuk memulihkan rezeki rakyat, kedamaian/keamanan seluruh masyarakat.

Bagunan tempat basal diadakan adalah tujuh bersambung dengan bendera didirikan. Ketuanya adalah ketua kampung dibantu oleh bomoh-bomoh dan orang ramai, seterusnya untuk membuat begitu banyak tugas untuk persediaan. Ketua kampung berhubung serta mengutip derma dari satu-satu kampung dan dibantu oleh Mahkamah Anak Negeri.

Perbelanjaan untuk pesta tujuh hari itu:

Beras untuk tapai dan nasi pulut - 10 karung
Kerbau tujuh ekor
Kambing seekor warna hitam
Ayam hitam sunsang buluh seekor
Kunyit untuk mewarnakan beras kuning
Kain putih tujuh ela untuk dibuat bendera
Kayu cempadak
Sebatang pokok pinang
Kelapa tua untuk membuat nasi puluh dan santan daging kerbau.
Pasangan gongs untuk digunakan ialah:

1 pasang sipir (taas)
1 gendang

sumber: adat-istiadat suku-kaum-tatana-daerah-kuala-penyu.